-
1 бәла-каза салу
вве́ргнуть в беду́, втяну́ть в неприя́тность -
2 бәла-каза
сущ.; собир.бе́дствия, бе́ды, несча́стьяберәүгә дә бәла-каза килмәсен — пусть никого́ не пости́гнут бе́ды
- бәла-казага очраубәла-каза китерү — приноси́ть несча́стье
- бәла-казага төшү
- бәла-казага тару
- бәла-казага юлыгу
- бәла-казага калу -
3 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
4 виза
сущ.; в разн. знач.ви́заФранциягә барырга ви́за булды — для пое́здки во Фра́нцию есть ви́за
Казан цензурасының ви́засы — ви́за Каза́нской цензу́ры
- виза алу- виза салу
- виза бирү
- виза салдыру
- виза салыну -
5 ерганак
сущ.1) промо́ина, ры́твина, овра́жек, ба́лкаерганак аша күперчек салу — проложи́ть мо́стик че́рез ба́лку (промо́ину)
әле ерганакларда язгы кар суы кипмәгән — в промо́инах ещё не вы́сохла та́лая вода́
2) руче́й, прото́к; см. тж. гөрләвектаулардан шаулап ерганаклар акты — с гор побежа́ли ручьи́
бу ерганак Кабан күлен Казанка елгасы белән тоташтыра — э́тот прото́к соединя́ет о́зеро Каба́н с реко́й Каза́нкой
3) перен. путь, кана́л для чего́рус культурасы белән татар культурасын тоташтырырга ерганак ачу — откры́ть путь (кана́л) для обще́ния тата́рской культу́ры с ру́сской
-
6 койрык
сущ.1) в разн. знач. хвост (у животных, птиц, рыб; самолёта, лодки, колонны; репки, редиски и т. п.) || хвостово́йкомета койрыгы — хвост коме́ты
чират койрыгы — хвост о́череди
койрыкларны тапшыру — сдава́ть хвосты́
буа койрыгында — на задво́рках пруда́
койрык йөзгече — хвостово́й плавни́к
койрык умырткалары — хвостовы́е позвонки́
койрык үсентесе — хвостово́й отро́сток
башын алса койрыгы ябыша, койрыгын алса - башы ябыша — (посл.) нос вы́тащит - хвост увя́знет, хвост вы́тащит - нос увя́знет
2) курдю́к ( у овцы) || курдю́чныйкойрык мае — курдю́чное са́ло
3) спец. руль, прави́ло (у лодки, плота)койрык тоту — сади́ться за руль; управля́ть рулём (прави́лом)
4) корма́ (у лодки, судна) || кормово́йкойрык флагы — кормово́й флаг
5) отхо́д, охво́стье (при молотьбе, веянии зерна)дуңгызларга бодай койрыгы бирү — дать сви́ньям пшени́чное охво́стье
6) зад, за́дняя часть (чего-л.)бакча койрыгында — в за́дней ча́сти огоро́да
7) спец. хвост осно́вы ( нить основы в концевой части ткацкого станка)8) тех. вертлю́гсм. тж. бормалак9) перен.; разг. прислу́жник, холу́й; при́хвостень (кого-л.)10) хво́стик, ро́счерк (у буквы, цифры, в орнаменте и т. п.)имза койрыклары — ро́счерки по́дписей
•- койрык сөяге
- койрык төбе
- койрык чөе••койрыгы кыска — хвост коро́ткий
койрыгы озын — хвост вели́к (дли́нен)
койрыгын бору — накрути́ть хвост (кому-л.)
койрыгын да күрсәтмәү — не каза́ть глаз (но́са)
койрыгын да тота алмассың — ищи́ ве́тра в по́ле
койрыгын кыскарту (кисү) — укороти́ть хвост (кому-л.)
койрыгын тоту — см. койрыгына басу
койрыгына бастыра торган (кеше) түгел — (ему́, ей) на хвост не насту́пишь
койрыгыннан бару — после́довать (за кем-л.)
койрык бозга кату; койрык бозда булу — быть зави́симым (от кого-чего-л.)
койрык булу — ходи́ть (сле́довать) хвосто́м
койрык тагу — приши́ть хвост
койрык тыгу — сова́ть/су́нуть (свой) нос
койрык тырпайту — распуши́ть хвост прост.
койрык чәнчү (күтәрү) — сма́тывать у́дочки, дать стрекача́, вильну́ть хвосто́м
койрык яшерү — пря́тать (хорони́ть) концы́ в во́ду
койрыкка сөйрәү (өстерәү) — тяну́ть наза́д
койрыкка тагылу (ябышу) — ходи́ть по пята́м; ходи́ть (сле́довать) хвосто́м
койрыкны бот арасына кыстыру — прост.; см. койрыкны кысу
койрыкны яшереп (төйнәп) йөрү — замета́ть/замести́ следы́ ( за собой)
койрыксыз кәнтәй — прост. трепло́, трепа́ч; савра́с без узды́
койрыксыз тавык — прост. замухры́шка; общи́панная ку́рица
- койрык болгаукойрыкта сөйрәлү (булу, бару) — быть (идти́, плести́сь) в хвосте́
- койрык бутау
- койрык кысылу
- койрык күтәрү
- койрыны җыю
- койрыны төйнәү
- койрыны төенләү
- койрыкны сыртка салу
- койрыкны тоттырмау
- койрыгын тоттырмау
- койрыкны кысу -
7 су
I сущ.1)а) вода́ || во́дный, водяно́йсалкын су — холо́дная вода́
кайнар су — горя́чая вода́
кайнамаган су — сыра́я вода́
агым су — прото́чная вода́
чишмә суы — ключева́я вода́
диңгез суы — морска́я вода́
газлы су — газиро́ванная вода́
минераль су — минера́льная вода́
кар суы — та́лая вода́
су процедуралары — во́дные процеду́ры
су тамчылары — водяны́е ка́пли
су тузаны — водяна́я пыль
б) первый компонент составных слов, соответствующий русскому водо-су үлчәгеч — водоме́р
су бүлгеч — водоотво́д
2) перен.; разг. вода́; пусто́е многосло́виекитапның яртысы су — полови́на кни́ги состои́т из воды́
3) вода́, водоём || во́дный; водяно́йтирән су — глубо́кая вода́
су кимәле — у́ровень воды́
су этеме — напо́р воды́
су өсте — во́дная пове́рхность
су юлы белән — во́дным путём
су тегермәне — водяна́я ме́льница
4) обычно мн.суларво́дытерриториаль сулар — территориа́льные во́ды
5) разг. река́, ре́чка (употр. с именем собственным)Ык суы — река́ Ик
Казан су — река́ Каза́нка
киң су — широ́кая река́
су ярларыннан чыкты — река́ вы́шла из берего́в
6) разг. сокашказаны суы — желу́дочный сок
җимеш суы — фрукто́вый сок
7) разг. раство́р, рассо́л, сы́вороткасабын суы — мы́льный раство́р
селте суы — щелочно́й раство́р
эремчек суы — творо́жная сы́воротка
кәбестә суы — капу́стный рассо́л
тозлаган кыяр суы — огуре́чный рассо́л
•- су агымы
- су алгыч
- су алмашы
- су алу
- су алу җайланмасы
- су анасы
- су асты дөньясы
- су аткыч
- су атчыгы
- су әйләнеше
- су балтырганы
- су баркылдагы
- су басу
- су башнясы
- су башы
- су белән җылыту
- су белән суыту
- су билгеләре
- су бите
- су борчасы
- су борычы
- су бөтнеге
- су бүлгеч
- су гөле
- су еланы
- су җәелү
- су җибәргеч
- су җыйгыч
- су җылыткыч
- су җылыту
- су иясе
- су йөрү каналлары
- су кайту
- су каналы
- су кандаласы
- су колонкасы
- су комае
- су коңгызы
- су кошы
- су көпшәле
- су куу
- су кынасы
- су кычытканы
- су кыягы
- су күзе
- су күләме
- су күрәне
- су күсесе
- су күтәрелү
- су күтәрелеше
- су күтәрткеч
- су күтәртү
- су лаләсе
- су өләшкеч
- су пәрие
- су полосы
- су салмалы
- су сыеры
- су сыерчыгы
- су сыешлык
- су тавыгы
- су талпаны
- су ташлагыч
- су ташучы
- су ташуы
- су торбасы
- су төшергеч
- су төшү
- су тычканы
- су упкыны
- су үгезе
- су үрмәкүче
- су үткәргеч
- су үткәрмәүчән
- су үткәрмәүчәнлек
- су үткәрү
- су үткәрүчән
- су үткәрүчәнлек
- су үтү
- су чаңгысы
- су чаңгычысы
- су чаяны
- су чәчәге
- су чигенеше
- су чистарткыч
- су чистарткыч корылмалар
- су чистарту
- су чыпчыгы
- су шөпшәсе
- су эте
- су юлы
- су юлын күрсәтү
- су юнәлткеч колаша
- су язы
- суга алып бару
- суга баткан кеше
- суга бату
- суга төшү
- суга чыдам
- суга чыдамлы
- суга чыдамлылык
- суда эрүчән
- суда эрүчәнлек
- судан файдалану
- судан файдаланучы••су баштан болгана — (погов.) ры́ба гниёт с головы́
су белән дә аера алмассың — водо́й не разольёшь; не разле́й вода́
су белән юып алгандай булды — как ве́тром сду́ло; как бу́дто коро́ва языко́м слизну́ла
су болгату — мути́ть во́ду
су кебек ага — течёт, что вода́ ( о больших расходах)
су кебек агылу — течь реко́й; течь широ́ким пото́ком
су кебек (су урынына) эчү — знать назубо́к; отвеча́ть без запи́нок
су кушу — прибавля́ть/приба́вить от себя́; залива́ть
су сибеп үстергәндәй — как грибы́ по́сле дождя́
су төбенә китү — идти́ ко дну; утону́ть
су төбенә җибәрү — пусти́ть (отпра́вить) на дно; утопи́ть
су язып, май төшмәс — (погов.) во́ду толо́чь -ма́сла не бу́дет (вода́ и бу́дет)
суга батканда саламга ябышу — хвата́ться за соло́минку
суга сәнәк белән язган (язылган) — на воде́ ви́лами напи́сано
суга төшеп югалган кебек — как в во́ду ка́нул
суга төшкән тавык кебек — как мо́края ку́рица; как в во́ду опу́щенный; (ходи́ть) мо́крой ку́рицей
суга төшкәндәй булды — как в во́ду ка́нул
суга төшсә, судан да коры чыга торган — из воды́ сухи́м вы́лезет
судагы балык кебек — как ры́ба в воде́
судан коры чыгу — вы́йти сухи́м из воды́
II сущ.сусыз юа, җилсез киптерә — языко́м сте́лет; язы́к хорошо́ подве́шен
См. также в других словарях:
Казахи — Эта статья или раздел нуждается в переработке. Пожалуйста, улучшите статью в соответствии с правилами написания статей … Википедия